Chapter : અલ્લાહ સુબ્હાનહૂ વ તઆલા
(Page : ૬૫ to ૭૦)
સવાલ : અલ્લાહ તઆલા માટે ખુદા શબ્દ વપરાય કે નહિ ? એક માણસ કહે છે કે “ખુદા” શબ્દ કુર્આન અને હદીસમાં નથી, “ખુદા” શબ્દ મૂર્તિપૂજકો વાપરતા હતા અને “ખુદા” શબ્દમાં બીજા અનેક ખુદાઓનો એહતિમાલ (સંભવ) રહે છે, જેથી “ખુદા” શબ્દ ન બોલવો જોઈએ અને “ખુદા હાફિઝ”ના બદલે “અલ્લાહ હાફિઝ” બોલવું જોઈએ. એક બીજા ભાઈ લખે છે કે,“ખુદા હાફિઝ”અથવા “અલ્લાહ હાફિઝ”માં કયું વાકય સવાબવાળું છે ? મને લાગે છે કે “અલ્લાહ હાફિઝ”માં “અલ્લાહ” શબ્દ હોવાથી તેમાં સવાબ છે, જયારે “ખુદા હાફિઝ”માં “ખુદા” શબ્દ ફારસી અથવા ઈરાની ભાષાનો હોવાથી તેમાં સવાબ નથી અને નુકસાન પણ નથી.
જવાબ : “ખુદા” શબ્દ ફારસી ભાષાનો શબ્દ છે, જેનો મતલબ છે: એવી જાત કે જેનું અસ્તિત્વ અને વુજૂદ કોઈ બીજા ઉપર આધારિત અને અન્ય કોઈનું મોહતાજ ન હોય, બલ્કે તે જાતે-પોતે જ અસ્તિત્વમાં હોય અને તેનો વુજૂદ આવશ્યક હોય. (“ફરહંગે આસિફિય્યહ” ૧/૮૪૪)
“ખુદા” શબ્દના ઉકત ભાવાર્થથી એ વાત જાહેર છે કે આવી વિશિષ્ટતાવાળી જાત ફકત અને ફકત એક અલ્લાહ તઆલાની જ જાતે આલી છે. અલ્લાહ તઆલાના જે નામો શરીઅતથી સાબિત છે તે નામોના સમાનાર્થ શબ્દોનો ઉપયોગ પણ અલ્લાહ તઆલા માટે જાઈઝ છે અને અમુક આલિમો ફારસી ભાષાના “ખુદા” શબ્દને “અલ્લાહ” શબ્દનો સમાનાર્થ માને છે.
“શર્હે અકાઈદ” અને તેની શર્હમાં છે કે,
فان قیل کیف صح اطلاق الموجود والواجب والقدیم ونحو ذالک کلفظ خدا بالفارسیۃ مما یرد بہ الشرع قلنا بالاجماع . (شرح عقائد مع نبراس)
[અર્થ : અગર કોઈ પ્રશ્ન કરે કે મવજૂદ,વાજિબ,કદીમ અને તેની જેવા બીજા શબ્દો જેમ કે ખુદા જેવા શબ્દો કે જેનો ઉપયોગ અલ્લાહ તઆલા માટે શરીઅતથી સાબિત નથી તેવા શબ્દોનો ઉપયોગ અલ્લાહ તઆલા માટે કેવી રીતે સહીહ ગણાશે ? તો અમે જવાબમાં કહીશું કે ઈજમાએ ઉમ્મતની દલીલથી આ શબ્દોનો ઉપયોગ અલ્લાહ તઆલા માટે સહીહ છે.]
બીજી જગ્યાએ લખે છે કે,
“જયારે કોઈ એક ભાષામાં કોઈ નામનો ઉપયોગ (જેમ કે અલ્લાહ શબ્દ) અલ્લાહ તઆલા માટે શરીઅતથી સાબિત હોય તો તે જ ભાષાના બીજા તેના સમાનાર્થ શબ્દનો (જેમ કે વાજિબ અને કદીમ શબ્દનો) અને બીજી કોઈ ભાષાના તેના સમાનાર્થ શબ્દનો (જેમ કે ફારસીમાં “ખુદા” શબ્દનો) ઉપયોગ પણ અલ્લાહ તઆલા માટે જાઈઝ ગણાશે.”
આગળ જતાં મજકૂર શર્હમાં લખ્યું છે કે,
“અમુક મુહક્કિક આલિમોનું મંતવ્ય છે કે બીજી ભાષાઓમાં અલ્લાહ તઆલા માટે વપરાતા નામોનો ઉપયોગ કોઈ મતભેદ વગર જાઈઝ છે,જેમ કે ફારસી ષામાં “ખુદા”શબ્દનો અને તુર્કી ભાષામાં “તનકરી”શબ્દનો ઉપયોગ જાઈઝ છે.” (નિબરાસ ૧૭૩-૧૭૪)
“શર્હે ફિકહે અકબર”માં છે કે,
“વજહુલ્લાહનો અર્થ ફારસી ભાષામાં બરાએ ખુદા કરવો જાઈઝ છે.” (પાના નં. ૧ર૩)
હકીમુલ ઉમ્મત હઝરત મૌલાના થાનવી (રહ.) લખે છે કે,
“ઉમ્મતના ખવાસ અને અવામમાં અરબી સિવાય બીજી કોઈ ભાષામાંથી અલ્લાહ તઆલાના નામોમાંથી કોઈ નામના સમાનાર્થ શબ્દનો અલ્લાહ તઆલા માટે ઉપયોગ કરવાનો મઅમૂલ પ્રચલિત રહ્યો છે અને આ પ્રમાણે બીજી ભાષાના સમાનાર્થ શબ્દોનો ઉપયોગ જાઈઝ છે.” (“ઈમ્દાદુલ ફતાવા” ૬ / ૪૩)
ફારિસના મુસ્લિમોએ હઝરત સલમાન ફારસી (રદિ.)ને લખ્યું કે,
“તમો અમારા માટે સૂરએ ફાતિહાનો ફારસી ભાષામાં તર્જુમો લખીને મોકલો.”
તો તેઓએ લખ્યું ક, “બિસ્મિલ્લાહિર્રહમાનિર્રહીમ. બનામે યઝદાં બખ્શાવિન્દહ.”
તો ફારિસના મુસ્લિમો અરબીમાં કુર્આન શીખતાં સુધી ફારસીમાં સૂરએ ફાતિહા પઢતા રહ્યા અને હઝરત સલમાન ફારસી (રદિ.)એ ફારસીમાં તર્જુમો કર્યા પછી હઝરત રસૂલુલ્લાહ (સલ્લલ્લાહુ અલયહિ વ સલ્લમ) સામે રજૂ કરીને ફારિસ મોકલ્યો હતો, તો આપ (સલ્લલ્લાહુ અલયહિ વ સલ્લમ)એ ફારસીમાં તર્જુમો કરવા બાબત ઈન્કાર ન ફરમાવ્યો હતો. (નિહાયહથી હાશિયએ હિદાયહ અવ્વલૈનમાં પેજ ૧૦ર) આ તર્જુમામાં અલ્લાહ તઆલા માટે ફારસી ભાષાનો “યઝદાં” શબ્દ વપરાયો છે.
મુફિસ્સરે કુર્આન હઝરત મૌલાના કાઝી સનાઉલ્લાહ પાણીપતી (રહ.) (૧૧૪૩-૧રરપ હિ.સ.) જેઓ પોતાના સમયના કુર્આન, હદીસ અને ફિકહના મહાન આલિમે બાઅમલ હતા, તેઓએ પોતાની ફારસી ભાષામાં લખેલી ફિકહની મશહૂર કિતાબ “માલાબુદ્દ મિન્હુ”ની શરૂઆત “બિસ્મિલ્લાહ” પછી અલ્લાહ તઆલાની હમ્દ અને સનાથી ફરમાવી છે અને હમ્દમાં અલ્લાહ તઆલા માટે ખુદા શબ્દનો ઉપયોગ કર્યો છે. કાઝી સાહબ (રહ.) લખે છે કે,
“હમ્દો સતાઈશ મર ખુદાએ રાસ્ત કે બઝાતે મુકદ્દસે ખૂદ મવજૂદ અસ્ત”
[તારીફ અને વખાણ ખાસ ખુદા તઆલાના કે જે પોતાની પવિત્ર ઝાતથી જ અસ્તિત્વમાં છે.]
શૈખ ફરીદુદ્દીન અત્તાર (રહ.)એ પોતાની જાણીતી કિતાબ “પંદનામા”ની શરૂઆત બારી તઆલાની હમ્દથી ફરમાવી છે અને તેની પહેલી જ પંક્તિમાં નીચે મુજબ અલ્લાહ તઆલા માટે ખુદા શબ્દનો ઉપયોગ કર્યો છે;
“હમ્દ બેહદ મર ખુદાએ પાકરા, આં કે ઈમાં દાદ મુશ્તે ખાકરા”
[અપાર વખાણ ખાસ ખુદાએ પાકના, કે જેણે મુઠ્ઠી ભર માટીને ઈમાનની દૌલત અતા ફરમાવી.]
હઝરત મૌલાના મુફતી મુહમ્મદ યૂસુફ લુધયાનવી (રહ.) અલ્લાહ તઆલા માટે ખુદા શબ્દનો ઉપયોગ કરવા બાબત લખે છે કે,
“આ તો જાહેર છે કે ખુદા અરબી ઝબાનનો શબ્દ નથી, ફારસી શબ્દ છે, જે અરબી ભાષાના રબ શબ્દનો ભાવાર્થ બતાવે છે, રબ (શબ્દ) અસ્માએ હુસ્નામાં શામેલ છે અને કુર્આન હદીસમાં વારંવાર આવે છે,ફારસી અને ઉર્દૂમાં તેનો તર્જુમો ખુદા શબ્દથી કરાય છે. માટે (અલ્લાહ તઆલાને) ખુદા કહેવું સહીહ છે અને અકાબિરે ઉમ્મત હમેશાં આ શબ્દનો ઉપયોગ કરતા આવ્યા છે.”
બીજા એક જવાબમાં લખે છે કે,
“હવે સ્પષ્ટ રીતે લખું છું કે ખુદા શબ્દ હક તઆલા શાનુહૂના ઝાતી નામ અલ્લાહ શબ્દનો તર્જુમો નથી, ખુદા ફારસી ભાષાનો શબ્દ છે, જેનો અર્થ માલિક, સાહેબ, આકા અને વાજિબુલ વુજૂદ થાય છે.”આગળ જતાં લખે છે કે,
“ગિયાષુલ્ લુગાત”ની આ છણાવટથી માલૂમ પડયું કે ખુદા શબ્દ પોતાના અસલી અર્થની દ્રષ્ટિએ હક તઆલાનું સિફાતી નામ છે એટલે કે તે પવિત્ર ઝાત કે જેનું અસ્તિત્વ તેનું ઝાતી છે અને તે પોતાના વુજૂદમાં કોઈ બીજાનો મોહતાજ નથી, માટે આ (ખુદા) શબ્દનો ઉપયોગ હક તઆલા શાનુહૂ સિવાય બીજા કોઈ માટે નથી થતો અને એ વાત પણ જાહેર થઈ કે આ (ખુદા) શબ્દ અરબી ભાષાના માલિક અને રબ (તથા વાજિબુલ્ વુજૂદ) શબ્દનો સમાનાર્થ છે.” (“આપકે મસાઈલ” ૭ / ૪૯, પ૧, પર)
ઉપરોકત વિગતથી માલૂમ પડયું કે સવાલમાં લખેલા દુઆયુકત વાકય “ખુદા હાફિઝ”માં ખુદા શબ્દનો ઉપયોગ કરવો પણ દુરુસ્ત અને જાઈઝ છે અને ખુદા શબ્દને અલ્લાહ તઆલાના સિફાતી નામનો ફારસી અનુવાદ સમજીને તેનો ઉચ્ચાર કરવો એ સવાબથી ખાલી નથી. અલબત્ત, એ જગ્યાએ ખુદા શબ્દના બદલે અલ્લાહ શબ્દનો ઉપયોગ કરવો બધુ બેહતર અને વિવાદ મુકત સૂરત છે, કારણ કે અમુક આલિમો અલ્લાહ તઆલા માટે એવું નામ અથવા વિશેષણ ઉપયોગ કરવાને જાઈઝ અને દુરુસ્ત ગણતા નથી કેજે કુર્આન મજીદ અથવા હદીસ શરીફથી સાબિત ન હોય, ચાહે તે શબ્દ એવા કોઈ શબ્દનો સમાનાર્થ પણ હોય કે જેનો ઉપયોગ અલ્લાહ તઆલાની ઝાત માટે કુર્આન-હદીસથી સાબિત છે. (“મઆરિફુલ્ કુર્આન” : ૪ / ૧૩ર)
હઝરત મૌલાના મુફતી મહમૂદ હસન સાહબ ગંગોહી (નવ્વરલ્લાહુ મરકદહૂ) અલ્લાહ તઆલા માટે અંગ્રેજી “ગોડ” (GOD) શબ્દ ઉપયોગ કરવા બાબત લખે છે કે,
“પોતાના વાર્તાલાપ અને બોલચાલમાં અલ્લાહ તઆલાના એવા નામો લેવા બેહતર અને મુનાસિબ છે, જે કુર્આન શરીફ અને હદીસ શરીફથી સાબિત હોય, તો પણ દરેક ભાષામાં અલ્લાહ તઆલાના નામો છે, તેનો અદબ-એહતિરામ લાઝિમ છે, એ વાત જાણવા છતાં કે ફલાણો શબ્દ અલ્લાહ તઆલાનું નામ છે,તેની બેઅદબી કરવાનો હક નથી, તેનાથી સંપૂર્ણ બચવું લાઝિમ છે.” (“ફતાવા મહમૂદિય્યહ” ૧૬ / ૭૪)
Log in or Register to save this content for later.