ઝકાત, ઝકાતપાત્ર માલ, ઝુબ્દતુલ ફતાવા, ભાગ ૪, મુફતી ઇસ્માઇલ ભડકોદ્રવી સાહબ

[૮૧] તાજિર માલ કી ઝકાત કિંમતે ફરોખ્ત સે અદા કરે

Posted on by islamicblog

Chapter : ઝકાત

(Page : 114-115-116-117-118-119-120)

સવાલ :– આજકલ અકસર તાજિર હઝરાત અપને સામાને તિજારત કી ઝકાત ઈસ તરહ અદા કરતે હેં કે જો સામાન થોક કિંમત સે ખરીદા ગયા હે ઉસકી ઝકાત હોલસેલ માર્કેટ કી કિંમત સે હિસાબ કરકે અદા કરતે હેં, બલ્કે કુછ લોગ તો હોલસેલ મેં જિસ કિંમતસે ખરીદા થા ઉસી કિંમત સે હિસાબ કરકે ઝકાત દેતે હૈં ઔર આમ બાઝારમેં નફા કે સાથ જિસ કિંમત સે વો સામન બિકતા હે, ઝકાત અદા કરનેમેં ઉસ કિંમત કા એઅતિબાર નહી કરતે હેં.

હાલાંકે હઝરત મવ. મુફતી સય્યિદ અ. રહીમ સાહેબ લાજપૂરી (દા.બ.) કે ફતાવા રહીમિય્યહ જિ. ૧૦ સફહા ૧૬પ મેં ઝકાત કે બારેંમેં એક ફતવા હે કે તિજારત કે માલ કી ઝકાત ઉસ રકમ કી નિકાલી જાએ જિસ કિંમત મેં વો બાઝાર મેં બેચા જા સકતા હે, મતલબ બેચ કર જો નફા મિલનેવાલા હે ઉસકો ભી શામિલ કર લિયા જાએ ઔર અગર નફા તય નહીં હે તો અંદાઝા કરકે દરમિયાન દરજા નફા કા શુમાર કરકે ઝકાત અદા કી જાએ.

સવાલ યે હે કે ઈન સૂરતોમેં કયા હુકમ હે? ઔર નફે કી રકમ જબ કે અભી હાથમેં નહી આઈ, ઉસકી ઝકાત કિસ વજહસે અદા કી જાએ?

જવાબ :– સબસે પહેલે યે હકીકત ઝહન નશીન કર લેની ચાહીએ કે જિસ તાજિર પર ઉસકે સામાને તિજારત કી ઝકાત ફર્ઝ હે ઉસકો અપને માલકા ચાલીસવાં હિસ્સા બતોરે ઝકાત, હકદારે ઝકાત કો માલિકાના સૂરતમેં અદા કરના હે, અગર ઉસને અપને સામાને તિજારતકા ચાલીસવાં હિસ્સા અદા નહીં કિયા, બલ્કે ઉસસે કમ હિસ્સા અદા કિયા, તો ઉસને અપને માલકી પૂરી ઝકાત અદા નહીં કી, બલ્કે અધૂરી ઝકાત અદા કરનેવાલા શુમાર હોગા. (શામી – ર)

દૂસરે નંબર પર યે બાત ભી વાઝેહ હે કે સામાને તિજારતકી બાઝારમેં મુખતલિફ કિંમતે ચલતી હે, એક હોલસેલ થોક કિંમત જો કંપની ઓર ફેકટરી અપના સનઅતી સામાન બેચને કે લિયે તય કરતી હે, દૂસરી વો હોલસેલ થોક કિંમત જો બડા તાજિર છોટે તાજિરકો ફરોખ્ત કરને કે લિયે તય કરતા હૈ, તીસરી વો રીટેઈલ ફૂટકર કિંમત જો છોટા તાજિર આમ ખરીદારોં કો બેચને કે લિયે તય કરતા હૈ.

ઈન વઝાહતોં કે બાદ મસ્અલા યે હે કે અગર તાજિર અપને સામાને તિજારતકી ઝકાતમેં કિસી હકદારે ઝકાત કો સામાન દેના નહીં ચાહતા બલ્કે સામાનકી કિંમત દેના ચાહતા હે, (ઔર આમ તોર પર તાજિર લોગ કિંમત હી સે નકદ કી સૂરતમેં ઝકાત અદા કરતે હેં, ઝકાત મેં સામાને તિજારત નહીં દેતે હેં) તો ઉસ કો ઝકાત કા સાલ પૂરા હોને કે વકત બાઝારમેં ઉસકે સામાન કી જો રીટેઈલ ઓર ફૂટકર કિંમત હે ઉસ હિસાબસે ઝકાત અદા કરની ચાહીએ, મસલન્‌, કીસીકે પાસ ચાલીસ ટાયર હે ઔર ઉસકી તીનોં કિંમતેં અલગ અલગ હેં, ર૦૦, રરપ, રપ૦ તો ઉસકો એક ટાયર ઝકાતમેં દેના ઝરૂરી હે, ઔર ઉસકી કિંમત દેના ચાહે તો રપ૦ રૂપિયે દેના ઝરૂરી હે, કયુંકે ઝકાત કે હકદાર ગરીબ કો અગર બાઝાર સે ટાયર ખરીદના હો તો રપ૦ રૂપિયે હી મેં મીલ સકતા હે, પેહલી ઔર દૂસરી કિંમત યાની મસલન્‌ ર૦૦ યા રરપ રૂપિયે મેં નહીં મિલ સકતા, નીઝ એક મસ્અલા યે ભી હે કે જો ચીઝ બાઝારમેં મુખતલિફ કિંમતોં સે બીકતી હો, તો ઝકાત કે હિસાબ મેં ઉસ કિંમત કા એઅતેબાર હોગા જિસ મેં ઝકાત કે હકદાર ગરીબોં કા ઝયાદા ફાયદા હો, ઓર ઝાહિર હે કે રીટેઈલ ઔર ફૂટકર કિંમતમેં ઝકાત કે હકદારોં કા ઝયાદા ફાયદા હે. (શામી : ર/૩૧)

નીઝ મુખતલિફ કિંમતોમેં જો કિંમત ઝયાદહ રાઈજ હો ઉસકા એઅતેબાર હોતા હે ઔર મઝકૂરહ તીન કિંમતોમેં રીટેઈલ – ફૂટકર કિંમત હી ઝયાદહ રાઈજ ઔર આમ હોતી હે.

જવાબકા ખુલાસા યે હે કે તાજિરકો અપને સામાને તિજારત કી ઝકાત રીટેઈલ ઔર ફૂટકર કિંમત સે અદા કરની ચાહીએ. ઈસ લિયે કે ઈસ સૂરતમેં પૂરા ચાલીસવાં હિસ્સા અદા હોતા હે, ઉસમેં ઝકાત કે હકદાર ફુકરાઅ કા ભી ઝયાદાહ ફાયદા હે ઔર યહી કિંમત ઝયાદહ રાઈજ ઔર આમ હૈ.

જો સામાન દુકાનમેં મવજૂદ હૈ અગરચે ઉસકા નકદ નફા તાજિર કો અભી હાસિલ નહીં હુવા હે, મગર વો સામાન તો ઉસકે પાસ મવજૂદ હે જીસ્કે બેચને કી વજહ સે ઉસકો નફા મિલને વાલા હે.

હઝરાત અકાબિર મુફતિયાને કિરામને ભી અપને ફતાવામેં યહી બાત તહરીર ફરમાઈ હે.

હકીમુલ ઉમ્મત હઝરત મવલાના થાનવી સાહેબ (રહ.) એસે હી એક સવાલ કે જવાબમેં તહરીર ફરમાતે હેં.

જવાબ :જુઝઈય્યહ મિલને કી ઉમ્મીદ નહીં, કવાઈદ સે માલૂમ હોતા હે કે તાજિરાના કિંમતકા તો એઅતેબાર નહીં. કયું કે વો મબ્ની હે તખફીફ વ રિઆયત વ મસાલિહે ખાસ્સા પર, બલ્કે મુતફર્રિક ખરીદાર જીસ કિંમત સે લેતે હેં વો મોઅતબર હે ઔર ઉસમેં અગર ઈખ્તિલાફ હો તો અકસર, અશ્હર કા એઅતેબાર હે ઔર વો કરીબ કરીબ મુતઅય્યન હોતી હે યાની વો કિંમત કે અગર કોઈ તખફીફ કી દરખાસ્ત કરે તો ઉસ કિંમત પર ફરોખ્ત કીયા કરે.

(ઈ.ફતાવા : ૪૪ , ભાગ : ર)

હઝરત મવલાના મુફતી અઝીઝુ ર્રહમાન કે ફતાવા મેં હે :

સવાલ : અસ્બાબે તિજારત પર ઝકાત દેનેમેં એઅતેબાર નર્ખે ખરીદારી કા કિયા જાવે, યા જો નર્ખ ઈસ વકત બાજાર મેં હે ?

જવાબ : અસ્બાબે તિજારત પર ઝકાત ઉસ કિંમત કે એઅતેબાર સે દી જાએગી જો નર્ખ બાજાર કે મુવાફિક હે, ઉસી પર અમલ કરના ચાહિએ, અગર નર્ખે ખરીદ કે મુવાફિક ઝકાત દે ઔર વહ બએઅતેબાર નર્ખે બાજાર જયાદા વાજિબ હુઈ થી તો બાકી ઝકાત ઉસ્કે જીમ્મે રહી ઉસકો અદા કરો, ફકત. (ફ. દા. ઉલૂમ : ૬/૧૪૯ )

હઝરત મવલાના મુફતી મહમૂદ હસન ગંગોહી સાહેબ (રહ.) કે ફતાવા મેં હે :

સવાલ :મસલન્‌ તિજારત કે લિયે એક કિતાબ કે દો હઝાર નુસખે છપવાએ, હર નુસ્ખે પર અસલ મસારિફ બગૈર મનાફેઅ કે એક રૂપયા આયા યાની માલ કી અસલ કિંમત દો હઝાર રૂપે હુઈ મગર ઝેદને ઉસ કિતાબ પર બાઝાર કે લિયે તીન રૂપે કિંમત મુકર્રર કી ઓર ખુદ ઉસકો દુસરે તાજિરોં કો દો રૂપે કિતાબ કે હિસાબ સે, જબ સાલ પૂરા હુઆ તો ઉસકે ઈસી કિતાબ કે આઠસો નુસ્ખે બાકી થે, અબ સવાલ યે હે કે ઝૈદ કા રઅ્‌સુલ માલ કયા હૈ? ઝૈદ અગર ઝકાતમેં અસલ કિતાબ હી દેના ચાહે તો હર કિતાબ કી કિંમત કયા લગાએ ?

જવાબ : આસાન સૂરત યે હે કે બીસ નૂસખે ઝકાતમેં અદા કરે ફિર મસરફે ઝકાત ઈન નૂસખોં કો ચાલીસ રૂપે મેં ફરોખ્ત કરે યા સાઠ મેં. ઉસ્કો ઇખ્તિયાર હે યા જિસ કિંમત મેં ખુદ ફરોખ્ત કરતા હૈ, બીસ નુસ્ખોં કી વો કિંમત દે દે, ફકત. (ફતાવા મહમૂદિય્યહ : ૮૬ ભાગઃ ૧૭)

હઝરત મવલાના રશીદ અહમદ લુધિયાનવી સાહેબ (દા.બ.) કે ફતાવામેં એક સવાબ – જવાબ હસ્બે ઝેલ હે :

સવાલ :તિજારત કા સામાન કપડા વગૈરહ કા હિસાબ લગાતે વકત ખરીદે હુવે હિસાબ સે યા કે જિસ નર્ખ પર બેચે ઉસ હિસાબ સે અદા કરે ?

જવાબ :કિંમતે ફરોખ્ત લગાઈ જાએ. ફકત (અ.ફતાવા : ર૯૯ /૪)

હઝરત મવલાના મુફતી યુસુફ લુધિયાનવી સાહેબ (રહ.) કે ફતાવા મેં હૈઃ

સવાલ :જો મકાન યા પલાટ અપને પૈસોં સે યે સોચકર ખરીદા હો કે બાદ મેં સોચેંગે કે અગર રહેના હુવા તો ખુદ રહેંગે વરના બેચ દેંગે. ઈન પલાટ ઔર મકાન કી તાઅદાદ અગર કઈ હો તો આયા ઝકાત વાજિબ હોગી ઓર અગર હાં તો કિંમતે ખરીદ પર યા માર્કેટ વેલ્યુ પર.

જવાબ : જો જમીન યા પલાટ ખરીદા જાએ, ખરીદતે વકત તીન કિસ્મ કી નિય્યતેં હોતી હેં, કભી તો યે નિય્યત હોતી હે કે બાદ મેં ઉનકો ફરોખ્ત કર દેંગેં, ઈસ કિંમત પર હર સાલ ઝકાત ફર્ઝ હોગી, ઓર હર સાલ માર્કેટ મેં જો ઉનકી કિંમત હો ઉસકા એઅતેબાર હોગા , મસલન્‌ એક પલાટ આપને પચાસ હઝારમેં ખરીદા થા ઓર સાલ કે બાદ ઉસકી કિંમત સત્તર હઝાર (૭૦,૦૦૦) હો ગઈ, તો ઝકાત સત્તર હઝાર કી દેની હોગી. ઔર દસ સાલ બાદ ઉસકી કિંમત પાંચ લાખ હો ગઈ તો ઉસકી ઝકાત ભી પાંચ લાખ કી દેની હોગી, અલગર્ઝ, હરસાલ જીતની કિંમત માર્કેટમેં હો ઉસકે હિસાબ સે ઝકાત દેની હોગી. (આપકે મસાઈલ : ૩૭૧/૩)

હઝરત મવલાના મુફતી અ.સલામ ચાટગામી સાહેબ (દા.બ.) (મુફતી અલ્લામા બિન્નોરી ટાઉન – કરાંચી) તહરીર ફરમાતે હે :

(૩૦) માલમેં ખ્વાહ સોના વ ચાંદી હો યા માલે તિજારત સબકે અંદર વુજૂબે ઝકાત કે લિયે કિંમતે ફરોખ્ત કા એઅતેબાર હોગા, કિંમતે ખરીદ કા એઅતેબાર ન હોગા. (જવા.ફતાવા : ૬૩ ભાગ : ૩)

હઝરત મવલાના મુફતી અ.રહીમ લાજપૂરી સાહેબ (દા.બ.) કે ફતાવા મેં ભી ઈસ મસ્અલાકા જવાબ મવજૂદ હે જેસા આપને ભી ઉસકા તઝકિરહ કિયા હે :

સવાલ :ફુકહાઅને યે લીખા હે કે માલે તિજારત કી ઝકાત અદા કરતે વકત નફા કો શામિલ કિયા જાએ, મસલન્‌ સો રૂપિયા કા માલ ઔર પચાસ રૂપે નફા શામિલ કરકે દેળ્હસો રૂપે (૧પ૦) પર ઝકાત દી જાએ નફા કભી યકસાં નહીં હોતા. ઔર વહી માલ જિસ પર દેળ્હસો કી ઝકાત દી જાતી હે હમ સો (૧૦૦)રૂપે મેં ખરીદ સકતે હેં ?

જવાબ :હામિદંવ વ મુસલ્લિયંવ્‌ વ મુસલ્લિમા ! માલે તિજારત કી ઝકાત કી અદાયગી કા અદા કરતે વકત વો માલ જિતની રકમ મેં ફરોખ્ત હો સકતા હો ઉસ રકમ કા એઅતેબાર કિયા જાએ, મનાફેઅ કમો બેશ હોને કા ઈમ્કાન હો, મસલન શર્હે કમીશન યકસાં ન હો , કમ ઝયાદહ હોતા રેહતા હો તો અંદાજે સે દરમિયાની નફા (જિસ પર શર્હે સદર હો ઓર દિલ ઉસકો કબૂલ કર લેતા હો) કા એઅતેબાર કરકે ઝકાત અદા કરો. કુછ ઝયાદહ અદા હો જાએ ઈસી મે ં એહતિયાત હે કમ અદા ન હો ઈસકા પૂરા ખ્યાલ રખ્ખા જાએ. (ફ. રહિમિય્યહ : ૧૦૯/૯)

અલબત્ત, તાજિર અલગ અલગ કીસ્મ કે હોતે હેં, ઔર અકસર ફુટકર (રીટેઈલ) કિંમત સે બેચને વાલે હોતે હેં ઓર કુછ બળે તાજિર હોતે હેં જો થોક કિંમત સે બેચને વાલે હોતે હેં જો ફૂટકર (છૂટક) બેચને વાલે તાજિર હેં ઉનકો તો અપને માલકી ઝકાત ફુટકર (રીટેઈલ ) કિંમત હી સે અદા કરની હોગી મગર જો થોક (હોલસેલ) તાજિર હેં ઉનકે લિયે ઈસ બાત કી ગુંજાઈશ હે કે વો અપને માલકી ઝકાત કા હિસાબ કરને મેં ઝકાત કે વાજિબ હોને કે દિન ઉસ થોક કિંમત કા એઅતેબાર કરે, જિસ થોક કિંમત સે વો અપના માલ બેચને વાલે હેં, (અગરચે થોક ખરીદ કિંમતસે ઝકાત અદા કરના ઉનકે લિયે ભી જાઈઝ નહીં હે) કયુંકે ઈસ જમા માલ કે એવજ થોક (હોલસેલ) તાજિર કો થોક કિંમત કે હિસાબ હી સે રકમ મિલને વાલી હે લિહાઝા ઉસ્ને ઝકાત કી અદાયગી મેં અપને માલે તિજારત કી કમ કિંમત લગાઈ યા કમ ઝકાત અદા કી યે નહીં કહા જાએગા.